Nisarg (निसर्ग)

 *गणेश पूजनादरम्यान वापरल्या जाणाऱ्या २१ प्रकारच्या पत्री  (पानाबद्दल) काय म्हणते आपले आयुर्वेद? काय आहेत याचे फायदे ते पहा.                   या निमित्ताने आपण हे झाड समजून घ्याल व त्याची लागवड कराल अशी अपेक्षा आहे.                          २१ प्रकारच्या वनस्पतींची नावे -१)मधुमालती २)माका ३)बेल ४)दुर्वा ५)शमी ६)विष्णुकांत ७)आघाडा  ८)मंदार (रुई ) ९)तुळस १०)केवडा ११)जाई १२)बोर १३)धोत्रा १४)डोरली १५)कण्हेर १६)अर्जुन सादडा १७)डाळिंब  १८)मरवा १९)देवदार २०)पिंपळ २१)अगस्ती    खालील दिलेले उपचार तज्ञ व्यक्ती किंवा आयुर्वेद उपचार करणाऱ्या तज्ञाकडून प्रमाण व  पध्दत समजून घ्या.  *१. अगस्ती(हादगा)*              प्राचीन ग्रंथांमध्ये नेत्रविकारांवर अगस्तीचे प्रयोग सापडतात. जीवनसत्त्व 'अ' हे दृष्टीला पोषक असते.  'अ ' जीवनसत्त्वाचे वनस्पतीज रूप अर्थात बीटाकॅरोटिन हे तत्त्व अगस्तीच्या पानांमध्ये ४५००० यूजी- एवढय़ा प्रचंड प्रमाणात, म्हणजे गाजरापेक्षा कितीतरी जास्त प्रमाणात असते.अगस्तीची पाने, फुले, साली यांच्या वापरामुळे सर्दी, खोकला, डोकेदुखी, ताप हे आजार  नाहीसे होतात.  *२

*काजव्यांचे शेती मधील योगदान.*    पूर्वी पावसाळा सुरू झाला की ठिकठिकाणी काजवे लुकलुकत असत. आईच्या मामाकडल्या घरी मी ह्या काजव्यांच्या मागे पळत असे आणि दहा पंधरा मिनिटात जवळपास शंभरएक काजवे पकडून ते बाटलीत भरून ती बाटली अंधाऱ्या खोलीत ठेवून आम्ही लहान मुले मज्जा करत असायचो.      अवघ्या तीस वर्षात हे काजवे अश्या पद्धतीनं गायब होतील याचा त्या काळी विचार पण केला नव्हता. आज तास भर अंधारात फिरलो तरी नजरेला जेमतेम एक तरी काजवा दिसला तर नशीब. हे काजवे गेले तरी कुठे??? त्यांचं भविष्य काय?? त्यांचा जीवनक्रम कसा असतो?? काजवे काय खातात?? ते कसे चमकतात??        *तर काजवे भुंग्यांच्या कुळात मोडतात,  जगभरात काजव्याच्या जवळपास २००० विविध प्रजाती विखुरलेल्या आहेत. त्यातील भारतात जेमतेम ९ ते १० प्रजाती आढळतात. काजव्यांचा जीवनक्रम पूर्ण व्हायला एक वर्ष जातं. पावसाळ्यात एक मादी तब्बल १०० अंडी देते. ही अंडी ती एखाद्या झाडाच्या खोडामधे किव्वा पाणथळ जागांच्या शेजारी, किव्वा उंच गवताळ ठिकाणी पालापाचोळा मध्ये दिली जातात. काजव्याची अंडी व अळी दोन्ही अंधारात चमकतात. साधारण दोन आठवड्यात अंड्यातून कजव्याची अळी बाह

                   वसंताच्या आगमनाचे जंगलात जणू रंगपंचमी साजरी होत आहे. झाडांची नविन पालवी,फुले सुद्धा विविध प्रकारच्या रंगात येत असतात.जंगलात फिरताना वेगवेगळ्या झाडांची वेगवेगळी फुले त्यांचे वेगवेगळे सुंदर सुवास आपले लक्ष वेधून घेतात.जंगलचा वणवा म्हणजे "फ्लेम ऑफ फॉरेस्ट " अर्थात पळस आता बहरू लागला.डॉ . संतोष पाटील सिल्लोड यांनी अजंठा जंगलात पिवळा पळस यांचे फोटो पाठविले आहेत.पूर्वीं फुलांपासून बनविले गेलेल्या रंगांनी अजंठा लेणीतील रंगकाम केलेलं  आजही टिकून आहे.कोकणात पिवळा पळस नजरेस पडत नाहीत. पळसाला पक्षांचा ज्यूस बार ज्यास म्हटले जाते. काटेसावर ही गर्द गुलाबी छटा व फेंट गुलाबी व कोकणात काही ठिकाणी पिवळी काटेसावर नजरेस पडते. वनात ही झाडे सर्वांचेच लक्ष वेधून घेत व आपले रंग उधळत आहे. पांगारा आपल्या आकर्षक रंगांनी व मकरंद यांनी भरलेली फुले सर्वांचेच लक्ष वेधून घेत आहे.वर्षभरात नजरेस न पडणारे पक्षी थव्याने व त्यांच्या किलबिलाटाने या फुललेल्या झाडावर हमखास दिसून येतात. बुलबुल,फुलटोच्या ,शिंजिर,मैना,खार,पोपट या सारखे पक्षी ,फुलपाखरे,वटवाघुळे ,मधमाशा काटे सावरच्या फुलांचा परा

  ( निसर्गतः   5 हजार वर्षांपासून आयुर्वेदात 'कवच ,कपीकच्छु ,आत्मगुप्त आदी नावाने ही खाज कुहिली वनौषधी परिचित आहे.पुरुषार्थ वाढवणारी बलवर्धक असणारी हे कवच बीज मानवासाहित माकड,वानर यांना ही प्रिय आहे हे विशेष. )                         -गैरसमज व भीतीपोटी सर्व परिचित असलेली खाज कुहीली (कवच)ची वेल आता बांधावरून दिसेनाशी होत आहे.वाळलेल्या शेंगा वर बारीक लव असते ज्यास चुकून स्पर्श झाला की अंगास प्रचंड खाज येते ,या एकमेव गुणधर्मामुळे शेतकरी वा ज्यांच्या कुंपणावर ही वेल उगते ती  वेल नष्ट करण्याचा कल ग्रामीण भागात वाढत आहे व याचा परिपाक आता हे आरोग्यदायी कवच च असुरक्षित झाले आहे.निसर्गतः   5 हजार वर्षांपासून आयुर्वेदात 'कवच ,कपीकच्छु ,आत्मगुप्त आदी नावाने ही वनौषधी परिचित आहे.पुरुषार्थ वाढवणारी बल वर्धक असणारी हे कवच बीज मानवासाहित माकड,वानर यांना ही प्रिय आहे हे विशेष.या वनस्पतीच्या शेंगा मधील काळे बिज हे 100हुन अधिक आयुर्वेदिक औषधांत वापरतात.पूर्वीच्या काळी राजे महाराजे बलवान होण्यासाठि तर ऋषी ,मुनी, ओज शक्ती वाढवण्यासाठी तर  पैलवान  बलदंड शरीर कमविण्यासाठी खाज कुहीली चे बीज वि